wakacje nad morzem w Polsce
07 czerwiec 2012r.
Bożena Stelmachowska - Kultura materialna i sztuka ludowa na Kaszubach. U dawnych Kaszubów, z przyczyn ekonomicznych i fizjograficznych, na plan pierwszy wysuwa się rybołówstwo i rolnictwo wraz z hodowlą. Ich narzędzia pracy były bardzo prymitywne. W XVIII i XIX w. używano jeszcze młotów drewnianych do głuszenia ryb, ościeni żelaznych do zakłuwania ich pod lodem. Uklejnice, jażdżówki i drguby to narzędzia rybołówcze, sięgające XVI i XVII w. Pradawne pochodzenie mają niewody, a zwłaszcza cezy; więciory czyli wiersze do połowu pasywnego należą także do dawnych narzędzi rybackich, używanych nad morzem i jeziorami. Głównym zawodem ludności wiejskiej na północy było rybołówstwo, na południu Kaszub kwitło rolnictwo, rozwijała się hodowla bydła i owiec. O pasterstwie wiemy bardzo niewiele. Bicze i kije, to prawie jedyne narzędzia pomocnicze pasterzy. Bicze kręcili sobie sami jak również sami wykonywali bazuny, tj. trąby pasterskie dla zwoływania stada. Były to instrumenty drewniane, bardzo zręcznie sklecone z wydrążonych klepek i owinięte łykiem. Głos bazuny rozchodził się szeroko po rozległych wrzosowiskach. Kij pasterski "ryńczek" miał szczególne znaczenie. Był bowiem nabijany metalowymi pierścieniami, których dźwięk odstraszał grożące stadu wilki. Znana była również tzw. "puszczawka", czyli kij na jednym końcu rozszczepiony, płużący do ciskania kamieni. Rolnictwo na Kaszubach wykazało w ubiegłych wiekach bardzo wiele prymitywizmu. Do skopywania ziemi używano motyki, od najdawniejszych czasów znano radło, które pierwotnie służyło do orki, a później, gdy powstała kultura ziemniaków, używano do oredlania okopowizny. Obok radła już wyłącznie do orki służył drewniany pług, jednoręczny o konstrukcji ramowej. Okaz takiego najstarszego pługa eksponowany był w muzeum we Wdzydzach. Grządziel jego jest prosta, długa i opiera się na kołach. Jeszcze niekiedy na Kaszubach można zobaczyć stary pług koleśny. Jest on oczywiście z żelaza, ale konstrukcja jego przypomina dawne pługi drewniane. Z innych narzędzi rolniczych wymienić należy brony, niegdyś drewniane, a obecnie żelazne, podobnie jak i wały karbowane, które się jeszcze gdzieniegdzie spotyka, oraz rozmaite kulty-watory wytwarzane niejednokrotnie przez Kaszubów sposobem gospodarczym bądź to z drewna, bądź z żelaza na wzór fabrycznych. Rzadko występują sierpy, ale kosy wyróżniają się oryginalną oprawą dekoracyjnie wykonanych grabek, tzw. "roże-nek". W każdym wiejskim podwórzu i to nawet tam gdzie czynne są elektryczne młockarnie, zobaczyć można cepy o wiązaniu kapicowym, zawsze jeszcze używane do roślin strączkowych. Znana jest na całych Kaszubach "lada" do rżnięcia słomy na sieczkę. W gospodarstwie domowym spotyka się stępy i żarna ręczne. Osobliwością regionu jest skrzynka na biegunach służąca do wyrobu masła. Kaszubska chata, czyli "checz" budowana była z drzewa "na zrąb", przy czym belki układano systemem zwanym "na rybi ogon". Obok chat węgłowych używano także konstrukcji "na słup". W ubiegłym stuleciu chaty kaszubskie posiadały podcienia, które zajmowały bądź to front budynku, bądź też część ściany szczytowej. Niekiedy podcienie było częściowo zabudowane, tworząc tzw. przyłapy. Domy podcieniowe to typ budownictwa rodzimego. Budowano tak nie tylko na Kaszubach, lecz także na Kujawach, w Wielkopolsce i na Śląsku, na Mazowszu oraz w innych regionach Polski. Konstrukcja dachu składała się z krokwi, wspierających się bezpośrednio na belkach stropowych. Na krokwiach kładziono dranice, przymocowane drewnianymi gwoździami do krokwi. Przeważały dachy dwuspadowe, choć w starszym budownictwie kaszubskim występowały również dachy czterospadowe. Dachy kryto słomą lub trzciną, a w okolicach leśnych — gontem.
kaszuby, atrakcje, kultura