Turystyczne Forum Wiedzy

Chełm

28 wrzesień 2011r.

Była to pierwotnie - wspomniana już w haśle "Biskupia Górka" polska osada w majętnościach biskupich, nazwana w dokumencie z 1356 r. Nową Górką. W 1456 r. pojawiła się w źródłach niemieckich jako Stolzenberg. Po 1945 r. nie przywrócono, niestety, osiedlu jego prastarej polskiej nazwy. Poprzestano na przetłumaczeniu drugiego członu - berg, zastosowawszy jedynie staropolską nazwę - chelm - zamiast góra. Wieś Nowa Górka -Stolzenberg wraz z niajątkiem i dworem biskupim niszczone były wielokrotnie podczas wojen. W 1433 r. spalili osadę Husyci, a w XV w. dwukrotnie Krzyżacy. Podobny los zgotowali Nowej Górce w 1577 r. gdańszczanie, usiłując przeszkodzić zakwaterowaniu w niej oddziałów króla Stefana Batorego, oblegających wówczas zbuntowany Gdańsk. W kilku ocalałych od pożaru domach mieszkał przez kilka dni Batory ze swoim najbliższym otoczeniem. Kolejne spustoszenia dotknęły wieś w 1656 r. podczas najazdu szwedzkiego, a w 1734 r. puściły ją z dymem wojska rosyjskie, oblegające Gdańsk, w którym schronił się król Stanisław Leszczyński. Podczas wojen napoleońskich dosięgły osadę dwukrotnie zniszczenia wojenne: w 1807 r. z rąk oblegających Gdańsk żołnierzy francuskich, a w 1813 r. spustoszyli ją w czasie zdobywania miasta Rosjanie i Prusacy. W 1772 r., po pierwszym rozbiorze Polski król pruski Fryderyk II utworzył z kilku miejscowości leżących na południe od Gdańska konkurencyjne gospodarczo miasto (tzw. Kgl. ImmediatstadtStolzenberg) z własnym burmistrzem, radą miejską, urzędem pocztowym, akcyzą i cłem. Centrum tego miasta znajdowało się w dzisiejszym Chełmie. Zbudowano w nim ratusz oraz kościół ewangelicki i szkołę. Podobnie jak w Gdańsku nazwano i tu główny ciąg komunikacyjny ulicą Długą (dziś ul. Lubuska). Ogółem powstało 14 ulic, w tym Świętojańska, Młyńska, Garncarska i inne. W1773 r. posiadało nowe miasto 10 000 mieszkańców, rozwinęło się w nim świetnie rzemiosło; m.in. wyrabiano tutaj znane pasy polskie, wzorowane na słuckich, piękne piece kaflowe, spotykane dziś jako eksponaty w muzeach. Wśród mieszkańców znajdowało się 78 rodzin żydowskich liczących 402 osoby. Wspomniane oblężenia w 1807 i 1813 r. zakończyły istnienie miasta i zamieniły je w ruinę. Zniszczony został również doszczętnie klasztor Reformatorów, założony tutaj w 1765 r. na gruntach ofiarowanych przez biskupa, spalony w 1734 r., a następnie odbudowany w 1762 r. przez magnata Jana Trembeckiego. Po 1814 r. włączono tereny te do Gdańska, ale osady nie odbudowywano. Przez długi czas utrzymywały się ruiny wypalonych domów i kościołów, a dawny rynek i ulice porosły trawą i zielskiem. Z czasem zaczęły pojawiać się jednorodzinne domki, głównie rolników i ogrodników, ale całość osiedla miała wygląd zaniedbanej wioszczyzny. Dopiero po 1934 r. zabudowano Chełm długimi, monotonnie wyglądającymi blokami, przeważnie o dwu kondygnacjach oraz domkami dwurodzinnymi. Po ostatniej wojnie nastąpiła rozbudowa osiedla, modernizacja jego ulic i urządzeń komunalnych, a kursujący stale autobus połączył je ze śródmieściem. Z obrzeża wysoczyzny, na której leży Chełm, roztacza się interesujący widok na Żuławy Gdańskie i wzniesienia morenowe, na których wyrastają w szybkim tempie sąsiednie osiedla mieszkaniowe. Po historycznej Nowej Górce nie pozostało w Chełmie żadnego śladu. Można natomiast wypatrzeć przebieg niektórych ciągów ulicznych XVIII-wiecznego miasteczka efemerydy - utworzonego - podobnie jak nadmorski Nowy Port - na rozkaz Fryderyka II, nienawidzącego Gdańska i mszczącego się na nim za dochowywanie wierności Polsce.

Chełm, historia, miejscowości, Gdańsk